MigjeniKush nuk e kujton? Kush nuk e kujton, or shok, atë? Kë? Cilën? Cilën? - Atë! Njenën nga ato! - Po cila asht njena nga ato? Ato janë shum! Cili i ri (ose plak) nuk njef së paku dhetë nga ato?! Pse ato janë shumë. Pse shumë ka meshkuj, shumë ka pare, prandaj duhet në numer relativ të kenë dhe trupna që shiten… Pra, kush asht njajo njena nga ato?
— Lukja, Lukja! A s’e kujtoni Luken? S’e besoj… shtireni… Apo ndoshta do mohoni dhe se e njihni? Më falni, por këtu nuk shkon ajo e famshme: kush guxon - fiton! Kjo shkon ngjeti! Do mohoni dhe se e njihni Luken? Me pretekst se jeni të ndershëm… Të mos kini, të mos kini frigë se nuk do ju quej të pandershëm. Por ju, së paku, me siguri do njihni ndonjenën nga motrat legjitime të Lukes, asht njësoj si me njoftë Luken vetë. Jeta e tyne asht një. Të gjitha janë njësoj dhe të gjitha ju apin atë që kërkoni - me pare në dore.
E Lukja e mirë, Lukja e mshirëplotë - se ajo ishte njëlloj hyjneshë - Lukja e dëshrueme me të vërtetë askujt nuk i thoshte jo. Vijshin studentat, jo me ndoj gellim të keq, vijshin vetëm me përcjellë ndoj shok i cili gjithashtu ishte student. Kur kryente punë me të parin, Lukja i thoshte tjetrit: sa lekë ke në xhep? - Katër. - Hajde, - i thoshte të dytit, të tretit e të katërtit me radhë dhe i çonte n’odë të saj. E pra, taksa e saj ishte tre frangë. Por Lukja ishte ma shpirtmirë, ma humanitare se shum vetë të cilve ashtu i duhet me qenë.
Së parit studentat, me të hymen mbrenda, kuqeshin, por kur vijshin për së dyti, para se të hyjne shikojshin djathtas e majtas mos t’i shofi kush, dhe mandej shpejt nëpër derë fut brenda si plumb pushke. Lukja kanjiherë merrte poze serioze dhe u bertiste:
— Pse keni ardhë? Ke kërkoni? Nuk asht këtu ai që kërkoni… Studentat hutoheshin, iu merrte fjala në gojë, shikojshin shoqi- shoqin, skuqeshin në ftyrë dhe niseshin të kthehen. Atëherë Lukja plaste gazit, qeshej me gjithë zemër dhe i merrte për dore n’odë të saj. Kanjiherë ziheshej me ta, pse ndonjeni nga ata ia puthte krahun e zhveshun, e kapte ose e ledhatonte për ftyre, ashtu si ka të drejte të kapi gruen e vet vetëm burri që ka vue kunorë te prifti ose të hoxha, atëherë Lukja i thoshte:
— Mos luej, more vagabond! Rri urtë, - dhe ia kërsitte shuplakë fytyrës.
Djaloshi nuk tundej, qeshej dhe mundohej t’ia kapi dorën. Kur këta vonoheshin në kafe në bashkëfjalim e sipër, ajo u thoshte të gjithve: ikni se po iu vinë babat ose kanjihere i thoshte vetëm ma të riut:
— Shko, se asht bamë vonë… Tash asht kohë me t’ardhë yt atë. Në këto fjalë plaste gazi e rrallë ngjante që t’idhnohej djali tue thanë:
— Baba i em asht i ndershëm, nuk asht si unë…
Atëherë shokët dhe Lukja vetë qesheshin ma me zemër për trashamansinë, idiotizmën e shokut.
Ndonjeni për tallje e pyette Luken:
— Luke, ku e ke, pash zotin, xhybletën?
— Hajde me e pa në dhomë…
— Me gjith qejf.
— Po a ke tre frangë?
— Po, kam tre lekë…
— Hik, more zog… me tre lekë don me pa Amerikën…
Por thash se Lukja ishte ma humanitare se ata të cilve u duhet ashtu me qenë. Ndoj të ri, që s’e fitonte lekun vetë, e pranonte edhe me tre lekë, natyrisht kur kish nge.
Reth emnit Luke, veçanërisht rreth trupit të saj, ishte krijue njëfare aureole (nimbusi) si rreth krenave të shejtënve. Aq sa ndonjenit i vinte dhe keq që e quejnë kurvë, dhe mundoheshin ta zbusin kuptimin e fjalës tue i thanë prostitutë, grue publike, grue problematike - me emna të cilät i kishin gjetë tue lexue libra. Sidomos njenit, i cili nuk shiptonte kurr fjalë të ndyeta, i vinte keq ta quejshin Luken kurvë. Vetë ai le që s’e quente kurr, por edhe kur thoshte kush, atij i dhimbste veshi sikur gërdhishte kush sahanin me majë të pirunit. Fjala kurvë ishte për të një disonancë e vrazhdë në melodinë harmonike që premtonte Lukja. Me e quejtë Luken kurvë, i dukej njësoj si me e quejtë priftin grue pse ka veshë ragjen (veladonin). Ai edhe e përhapi ndër shokë fjalën prostitutë. Sentimentalizma e të rijve për Luken shkonte edhe ma thellë; shpeshherë rrifeshin shoq me shoq vetëm e vetëm për hatrin e saj.
* * *
Prodhon nana - tokë, prodhon krijesa me shpirt dhe pa shpirt, prodhon dhe krijon si me miliona vjet dhe me sekonda, prodhon trajta të cilat ngrofen njena me tjetrën për me prodhue prap trajta të tjera e të reja për të vazhdue jetën. Dhe e njejtë asht: si dëshira e një krymbi dhe dëshira e njeriut. Me prodhue. Vetëm se krymbi s’e din se prodhon, s’e ka ndërgjegjen e prodhimit, e njeriu po, e din, e kupton, e ndjen bashkë me energjitë që treten, të cilat duhet të treten. Dhe këtu, vetëm ketu, jo në ndoj naltësim tjetër imagjinues të njeriut por në ndërgjegjen e krijimit qëndron ndryshimi në mes të krymbit dhe të njeriut. Krymbi krijon, ban punën e vet të krymbit (bren drunin) dhe vazhdon rodin; njeru krijon, prodhon vepra teknike, arkitekturë, arti, letërsie njësoj si prodhon dhe rodin e vet njerzuer. Janë energjitë që duhen tretë simbas zotsis të çdo njeriu, energjitë që burojne të gjitha nga një burim.
Melankolia, mendimi, shum herë nervoza, janë efektet e energjis së grumbullueme, e cila s’ka se ku të shfrejë. Dhe fantazia e të rijve krijon aureole shejtënsh rreth trupit të një grueje që shitet, e cila, instinktin prodhues e ka lidhë me interesa materiale, pse shoqnia, drejt ose zhdrejt, e detyroi.
E në dhomën e Lukes treteshin energjitë e të rijve. Të mos u treteshin aty, do treteshin ngjeti, në mënyrë të panatyrshme, të rafinueme, të shpikun vetvetiu, tue u bashku intelekti me epsh.
— Luke, kështu-kështu… Sa të bukur i ke syt…, - i fliste djaloshi.
Ajo heshtte.
— Sa të bukur e ke këtë… këtë… këtë…
— Praj, more vagabond! Hajt, mbaroje punën për të cilën ke ardhë…
Nje kapardisje n’intimitet ma të lakuriqët, marrje fryme e parregullt, kanjiherë ndoj kafshim, ndoj afsh ose edhe ndoj shuplakë për trup të lakuriqet…
Kanjiherë dhe Luken e zente një trishtim i pakufishëm. I dhimbste ajo gja që e quejmë shpirt, por vetëm kanjiherë, pse po t’i dhimbste më shpesh zotnia do ta qitte jashtë, pse Lukja atëherë ndër ato çaste të ralla thente gota, çinia, pasqyra, dhe çka t’i vinte për dore. N’ato çaste as nuk pranonte vizita. Ndoshta i dhimbste shpirti Lukes, pse të gjitha energjitë e djemve nëpër të shkojshin kot? Ndoshta dhe ajo donte që të prodhoje, si prodhon nana - tokë dhe cdo krijesë tjetër? O sa trishtim, pothuej një dhimbë fizike ndiente, kur u kujtonte se asht një grue që nuk prodhon. Një kukull, një lodër me pasë për t’ia kushtue dhe harrue githe ato orët e mbrapshta kur e shef veten të zhigatun në balte.
* * *
Nje ditë të kristaltë dimni, kur frynte veriu e acari kish ngri vesën, Lukja briti në qytet. Biografia e saj deri m’at ditë asht e thjeshtë, por plot vuejtje si e të gjitha femnave të malsis. E jeta ne qytet, prej së largu, dukej e bukur. Sidoqoftë, buka fitohej; sidomos kur ke rininë dhe shëndet. Por kur Lukja bani dështimin e parë, pau se për ato që s’kanë, jeta gjithkah asht e njëllojtë. Dhe desh të bajë diçka nga vetja, por i thanë:
— Rri, moj budallaqe! Ti je e re… mundesh me fitue pare… e me pare në qytet gjendet shum kollaj burri, i cili ka me t’u dashtë në pleqni.
Dhe Lukja ishte aq e zgjuet, saqë e kuptoi shpejt filozofinë e qytetit në të cilin rronte.
Për një kohë jo fort të gjatë, Lukja bani dyqind napolona. Nga tre lekët e studentave dhe tre frangat e zotnive; tue numrue lakmueshëm si një koprac, ajo grumbulloi at shumë të bukur të hollash. Tue fitue të hollat, mendonte Lukja se do gjejë një zemër të humbun si veten, që në pleqni të ndihmojnë shoqi-shojnë. Nuk dëshronte ajo shumë. As nuk dëshronte të baje parakalime reklamuese me burr në krah, as të baje ndoj qejf tjetër, të cilin kanë të drejte ta bajnë grate e martueme me nder dhe faqebardhë. Dëshronte vetëm të futet në ndoj skutë shtëpie, të presi pleqnin tue pasë një njeri pranë për të kembye fjalët rreth zjarrmit ndër netët e ftofta e të gjata të dimnit, në mnyrë që me ia largue mërzinë e jetës shoqi-shojt. Qe e tanë dëshira e vakët e Lukes.
* * *
Dyqind napolona janë dyind flamure triumfues mbi jetën e mbrapshtë të vorfnis. Janë dyind klithma ngadhnimi në luftën e jetës, janë dyqind “hurra!”
Dhe me dyind napolona mendoi Lukja të ndertoje në kështjellë dhe bashkë me një zemër të humbun si të veten të futet, mbrenda. Aty në heshtje, në limanin e qetë të votres, të mejtojë luftën epike - sentimentale të jetës së saj të kalueme. Qetsi, qetsi. Si anija e orvatun me tallazet e detit e zhgatrueme mbrrin në lima.
Dhe një ditë Lukja, nga shtëpia publike u gjet në shtëpi private. Bashkë me burrë. Burri nuk i erdh as si një kalorës romantik, as si një shpirtmadh që don të pakësoje vuejtjet e botës, por erdh si kallajxhi i falimentuem.
— Ka vdekë zanata e jonë. Dolën enët e cingos dhe sot vetëm shepitë e vjetra mbajnë bakër, edhe ata s’e perdorin, por tash kanë fillue me e varrë nëpër mure si gjana antike, - thoshte kallajxhiu tue e çue gotën e verdhë të rakisë.
— Ndoshta një kapital i mirë mund ta ngjalli punën, por ku me i marrë paret për kapital, - vazhdonte tue pertypë mezen.
— Nse mundesh me ma regullue at punë, më shpëton, - tue pague paret e pijes i thoshte të zotit të kafes ku ishte Lukja.
Dhe puna u regullue. U martue me Luken për ta ndihmue kjo në punë me të holla. Punë, punë. Nga puna e madhe me humbe kryet, mos me ditë as çka me ba me pare, - andrronte kallajxhiu. E Lukja: një lima të qetë, një votër të ngrohtë familjare, ashtu si ka pamë disa, dhe të presi pleqnin. Por, mandej, pse mos të guxoje të mendoje pak dhe për gëzimet e jetës, kurse dhe ajo dhe burri ishin vetëm në mes të tridhetave dhe të katërdhetave - andrronte Lukja.
Andrrat çirren si këmisha e bame nga pejnat e merimangës dhe mbetet vetëm lakuriqsia banale e jetës reale. Prandaj mos provoni t’i realizoni andrrat; t’i leni të jenë vetëm andrrime dhe kënaquni (nse kenaqeni me andrra). Përndryshe, do dëshproheni, si çifti i kësaj historie të shkurtën dhe pa data të dokumentume.
Nga dyqind napolonat e Lukes, shkuen njëqind. I mori lumi si merr dhe të mirat e fushës kur derdhet nga shtrati.
— Shkuen ashtu si i ke fitue, - me urrejtje i thoshte burri të shoqes.
— Shkuen se nuk je i zoti i punës. Të rrejnë, të bajnë batakçillëqe pse nuk din, - i përgjegjej e shoqja me një za në mes të vajit dhe të shamjes.
— Praj! - me tërbim sillet ky.
— Po, praj… - dhe ikte Lukja n’odë të zjarrmit, pse ish gati t’i shkojnë lotët për njeqind napolona të hjedhuna në rrugë.
— Ah kot, kot, - dëneste tue shpupurishë zjarrmin me mashë, për me ia ba kafen të shoqit.
I shkonte mendja n’ardhmëni dhe e shihte veten prap në mshirën e turmave t rrugës. Por njajo turmë, e cila e shfrytzoi derisa ishte e re, tue ia thye ndër kthetrat e veta at njomsi, tashti ma s’ka me e dashtë. S’ka me i dhanë as lemoshë. Kurvës së dikurshme kush i ep lemoshë?! Dhe atëherë vjen ajo vdekja e ngadalteë nga uja, - jo vdekje çasti, por vdekje e javashme, dita me ditë, si vdesin motrat dhe vllaznit e saj në malsi.
Kur ia solli kafen të shoqit, i cili nëpër dritore e kish humbe shikimin në muzg të mbramjes, ky u kthye:
— Ma ep një napolon se më duhet për një punë…
— Po, nah!.. - i tha kjo dhe në mënyre të turpshme ia mati me një inat të dëshprueshëm.
— Je mësue, shifet se çka je dhe çka ishe… i tha i shoqi, i cili në kët çast nuk ishte për shamatë, por e pështyni me gëlbazë.
Rrallë shkonte me kaq. Me shpesh rrifeshin. Së parit, ai i binte të shoqes, e kjo nuk i përgjigjej. Por kur ky i shpeshtoi të ramet, atëherë edhe Lukja vuni në lëvizje fuqin e saj fizike. Dhe ajo ishte ma e fortë (dikur, në malsi, si çobaneshë, me shoqe dhe djelm e mori at fuqi), se i shoqi ishte i shkurtë dhe i dobët, vetëm që kishte guximin e burrit.
Ai shpejt nisi dhe të mos mendojë për shtepi. E Lukja, shifte se si dita me ditë po shkon dhe qindi i dytë i napolonave, por sikur nuk u dëshpronte ma, ish mësue, si i smundi me smundjen e tij. Kanjiherë i shoqi i vinte dejshëm. Dhe atëherë ishte e domosdoshme rrafja. Kapërtheheshin njeni me tjetrin, orvateshin, dhe kur ngjante që ai e vente Luken nën vete, ia çirrte rrobet dhe tretej n’epsh, e Lukja mbyllte syt dhe atëherë tmerrohej nga jeta tue i parakalue ftyrës së saj gjithë ato ftyra mashkujsh që kish bartë mbi vete kështu si kët ftyrë të zezë e të mbrapshet të shoqit të vet, të vetme që tash kështu bar. Se dhe kojshit e oborrit thojshin ja “ruen erzin” të shojt dhe s’do me pasë fare punë me mashkuj tjerë. Aq sa kollaj mund t’u ishte shembull dhe grave të kojshive.
— Uf, na marrtë të keqen! Pse mbahet aq “elierze”, a thue se s’ka qenë deri dje një…, - thojshin kanjiherë grate nga inati.
Lukja s’bante ma punë, “ia ruente erzin të shojt”, por as i shoqi nuk e binte as një dysh në shtepi, as drekë as darkë. Paret e të shoqes shkojshin me shpejtsin e prroit të malit, - këtë e shifte dhe vetë i shoqi. Gjithnjë ma shpesh e ma shpesh kur vinte në shtëpi nuk gjente gja për të ngranë. Në ftyrën e të shoqes dhe i shoqi vetë pa at vizatimin e hidhun që vizaton uja dhe vuejtja e një jete skamore. Dhe i tha një dite:
— Unë po shkoj!
— Ku po shkon?
— Nëpër katunde të punoj… Ty tash të coj para andej…- ndoj pare, desht me thanë, por s’dijti as ai pse nuk e tha. Ndjenja e një pasigurie e pushtoi dhe shikonte para vetes pa guxue me çue syt në Luken. E kjo i tha:
— Edhe une po vij me ty.
Me kë të rri, si të rri, e si të jetoj vazhdonte tue mejtue në vete dhe tmerrhej nga mendimi se do mbesi prap në mshiren e rrugës dhe të turmës.
* * *
Në një katund që don të quhet qytet. Stacion i fundit automobili. Mbrapa nga lindja s’ka ma rrugë të gjana, por rrugë kuajsh. Njerzit që vijnë në këto ane, vijnë vetëm nga shtërngesa e jetëses. (Mund të shifet edhe ndoj turist i huej).
Një ditë kur automobili i postës nisej nga katundi që don të quhet qytet, për qendër prefekture, erdhi në mes dy gjindarmve, një grue me duer lidhë.
— U, Lukja, - briti njeni nga njerzit që ishin mbledhë rreth automobilit.
— Po nga kjo kështu?
— Ku paska qenë?
— Pse me dy gjindarmët?
— Paska ba ndoj horrllek
— Shiko, edhe duert ia paskan lidhë…
E Lukja, nga ana e saj, shikonte njerzit dhe buzqeshte.
— U, pse m’i kanë lidhë duert - ej? - Hihi…
— Paska dale menç, - u dëgjue nga turma.
— E shkreta, - tha një malsore tue kalue me barrë karthijash mbi shpinë.
Dhe njerzit filluen të lozin me fjalë, tue ia kujtue Lukes së çmendun jetën e kalueme. E ajo, shikonte me at shikim të marrit dhe buzëqeshte:
— Hi-hi-hi… Po pse m’i kane lidhë duert… hi-hi-hi.
Një dialosh, giysmë nëpunsi, s’di, seriozisht apo për tallje, ia dorzoi një tufë lule të veshkuna - s’di se ku i kish gjet. E ajo me një levizje komplimentuese tue buzqeshë, e falnderoi:
— Falemnderes, i dashtuni zotni! Hi-hi-hi - dhe mundohej t’i mbajë lulet drejt ndër duert e lidhuna.
Automobili u nis. Dhe Lukja, me ftyrë të nxime nga vuejia, me ata sy të marri me at hi-hi-hi, shkoi në çmendinë. Në çmendinë me at hi-hi-hi ka me tregue historinë e jetës së vet. Por të paket kanë me qenë ata që kane me e kuptue at’ hi-hi-hi.
Burri i saj, kallajxhiu vagabond (shëtitës), atje, në ndoj fshat të humbun të malsis, nga e kish dërgue Luken në çmendinë, kallajiste dhe ndoshta qeshte për fatin e një kurvës që ishte grueja e tij:
— Shyqyr, u shporra soje.