Lekë DukagjiniNDËRTIMI I FAMILJES.
§. 18. Percaktimi i familjes. Familja asht nji të mbledhun gjymtyrësh, të cilët gjallisin nen nji kulum, qellimi i të cillvet asht të shtuemt e gjindes nper mjet të martesës, të mkanbuent e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises.
§. 19. Pjestarët e Familjes. Familjen e perbajn gjindja e shpis; si të shtohen këta, dahen në vllazni, vllaznija në gjini, gjinija në fise, fiset në flamur e të gjith zbashku permblidhen në nji Familje ma të hapët, e cila quhet Kom, e kan nji atme, nji gjak, nji gjuhë, e doke.
§. 20. Tagri, perlimi e detyra e të zot’t të shpis. Mbas Kanunit, sundimi i shpis i perket ma të vjetrit nen kulm të shpis a se vllaut të parë; po s’paten ato veti , qi duhen per me krye ket zyre si e lyp detyra, atbotë zgidhet kuvendisht prej shpjakve njaj, qi të jet ma i meqem, i urtë e ma kujdestar.
Zot shpije mundet m’u ba edhe njeri i pamartuem. I zoti i shpis ka tager:
- me ndejë në krye të vendit në shpi të vet, edhe pse gjinden ma të vjerer se ky në shpi;
- mbi armët e veta, edhe njiqind qese n’i bashin; mbi kal të shalës; mbi shtrojë e mblojë të veten; mbi veglat e kafes, e këto sende as kunaja e dahes s’i pershin;
- mbi fitime të gjindes së shpis, të rrogës a të falmeve;
- me ble, me shitë e me ndrrue tokë, si arë, livadhe, xana (ograja), prozhme, rendin e vadës gja të gjalla e remet;
- me dhanë e me merrë uha e me hi dorzanë;
- me ndreqë shpija, ksolla vithna, etj;
- me çue në punë a në shtek gjinden e shpis;
- me çue gjinden e shpis per puntorë uha a edhe fjal;
- mbi venë e raki, a me ble a me shitë a me dhanë uha;
- me ndeshkue gjinden e shpis, kur kur mos të hecin si e lypë e mara e shpis.
Ndeshkimet jan njikëto:
- Me lanë pa hanger
- Me u hjekun armët e krahit a të brezit per nji a dy javë;
- Me lidhë a me burgosun në shpi;
- Kryekcyemin me e da shpijet me pjesë, qi i perket, per me shporrë shnerzimin e rrezikun.
- Me hi dorëzanë kush i shpis pertej se i ban arma; me shitë, me ble a me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis, ka tager mos mu pergjegjë, se Kanuja s’e xen per të zakonshme as të shitmen, as të blemen as të ndrruemen e as dorëzanin këso dore, e çdo send a gja do të shkembet, se a’ba pa leje të zot’t të shpis.
§. 21. Perlimi e detyra e të zot’t të shpis.
- Mu perkujdesë per të marët e gjindes e të shpis;
- Me mbajt në fre gjinden e shpis të mos t’i sjellin ndo’i dam a rrenim;
- Me pri ma i pari në punë qi i perkasin vehtjes së tij;
- Me mbajtë sy mbi tokët, të mos të jesin djerr; mbi tufë të gjas s’gjallë, të mos praptohet e mara e sajë;
- Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e të mos t’a çoj rrenimi e fika shpin;
- M’u perkujdesë per veshë e mbathë të gjindes së shpis prej fitimeve të shpis;
- Me mbajtë udhen e drejtsis në shpi, e mos me i a mbajtë krahin ma teper njanitt se tjetrit;
- M’u ble armët djelmvet, kur të shofë se janë ba per to.
§. 22. Tagri i së zojës së shpis. E zoja e shpis ka tager:
- Mbi të gjtha sendet, qi bahen në shpi;
- Me dhanë a me lypë uha miell, bukë, krypë, djath, e tlyen ;
- Me i urdhnue grat e shpis, me i çue per ujë, per dru, m’u çue bukë puntorvet, me ujët (me vaditë), me bajtë pleh, me korrë e me mihë a me qirue.
§. 23. Perelimi i zojës së shpis. E zoja e shpis ka:
- Me ba gati mjesditen e darken, me zie, me ndreqë tryezen e me da haenat;
- Me i a vu menden bylmetit të mos të shkoj dam ;
- Mos me shitë, a me ble a me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis. E zoja e shpis s’gatuen, s’shkon per ujë, s’ban dru, as pleh, as me ujët as me korrë a me qirue, as bukë m’u çue puntorvet;
- Me shikue drejtsin në të ndrequn të gjindes e të fmive të shpis; mos me i a mbajtë krahin kuej ma teper se tjetrit;
- E zoja e shpis do të përkujdeset per fmi, sa të jen në punë grat.
§. 24. Tagri i gjindes së ships. Gjindja e ships ka tager:
- Me hjekë të zo’n e ships per në pashin se nuk punon per të marët e shpis a i çon kah fika;
- Me hjekë të zojen e shpis, per n’u raftë per sysh se bracnon, a shet gja tinëz – edhe nji kokerr voejet me kenë – a n’u mbajtë krah fmivet të vet ma teper se të tjervet.
- Mbi armët e veta seicili; munden me shitë, me ndrrue, a me lanë peng, porse s’kan tager me lypë tjetren në shpi;
- Mbi qe ka tager bulku, qi i nget: me i ndimue kuej a uha a falë pa pasë nevojë per leje të zot’t të shpis;
- Mbi tuf dhensh ka tager bariu, qi i ruen; i zoti i shpis s’ka tager me i u perzie në ket zyre; para se të shes gja a të prese ndo’i kambë berri, bariut do t’i thotë, e ky e din se çë fare berri a lope asht per t’u hjekë.
§. 25. Perlimi i gjindes së ships asht:
- Mos me hi dorzanë pa leje të zot’t të shpis ;
- Munden me hi dorëzanë edhe pa e pvetë të zo’n e shpis, porse per aq, sa u ban arma, se kjo asht e vehtja;
- Nuk munden me i shkue kuej per puntorë pa leje të zot’t të shpis
- Nuk munden me shit as me ble as me ndrrue gja;
- Gjindja e ships nuk munden me mundshtue të zo’n e shpis në punët e shpis a të krahit;
- Me ndigiue, e me shkue gjithkund t’urdhnoje i zoti i ships;
- Kuj t’i a njese gishtin i zoti i shpis me dal n’ushtri, do të dale;
- Granija janë në detyrë me punue per shpi; po u teproj koha, si të lirohen prej punve të shpis, munden me ba punë doret të vetat.
§. 26. Tagri i Familjes.
- Ka tager e za në kuvend të katundit;
- Ka tager në pjesë të gjobës së katundit;
- Ka tager në kujri të katundit;
- Ka tager me marr më ndore kedo;
- Ka tager me pri me unë zjarmi e me spatë në të djegun të nji shpije në fis të vet;
- Ka tager me pri gjobtarvetnë vathë të fisit të vet;
- Me ra më ndo’i faj të randë shpja, per të cilin i shkon ndeshkimi i unës së zjarmit e i spatës, as katundi as Flamuri s’mund vej dorë më rrenim pa pri vet fajtori.
§. 27. Perlimi i Familjes.
- në Katund:
- I zoti i shpis do të pergjegjet per çdo dam, qi t’bajn kuej gjindja;
- Do të dalë në kuvend gjith sa herë të mblidhet katundi;
- Do të çojë puntorin në punë, qi ka katundi rrethas;
- në Flamur:
- Do të dalë në kuvend të Flamurit kur të thirren “Burrë per shpi’’ ;
- Do të pergjigjet rrethas me katund per “dy hae bukë” djemvet të Flamurit ;
- Do të lajë 400 grosh gjobë Derës së Gjomarkut per çdo vrasë ;
- Do të dalë n’ushtri të Flamurit.